Ay Denizlerde Nasıl Gelgitlere Neden Olur ?

Ay Denizlerde Nasıl Gelgitlere Neden Olur ?

Yeryüzü sularla kaplıdır. Gezegenimizin yüzeyinin % 70’inden fazlası denizlerden oluşur. Uzaydan yeryüzüne bir şey düşecek olsa, büyük ihtimalle denize düşecektir.

Dairesel bir yörüngede dönen ayın kütlesel çekim etkisi sayesinde, denizler ritmik olarak yükselir ve alçalır. Gelgit yüksek olduğunda deniz, plajlardaki cankurtaranlara ve mısır satıcılarına ulaşacak kadar yükselecektir. Gelgit alçak olduğunda ise deniz çekilir ve ıslak kumlar, kırılmış deniz kabukları ve kaygan yosunlar gün yüzüne çıkar.

Kütle büyüdükçe kütle çekimi de büyür. Güneş, Ay’dan 27 milyon kez daha ağırdır. Ancak mesafe arttıkça kütle çekimi zayıflar. Bir kütle ile diğeri arasındaki mesafe her katlandığında, çekimi ilk kuvvetinin dörtte biri oranında azalır. Güneş Dünya’dan 150 milyon km uzaklıktadır; Ay ise sadece 386.000 km uzaktadır. Buna rağmen devasa büyüklükteki Güneş’in gezegenimiz üzerine uyguladığı çekim kuvveti 174 kez daha büyüktür.

Ancak, gezegenimizin çalkantılı suları üzerinde en büyük etkiyi yaratan Ay’dır. Bu nasıl mümkün olur? Ayakta durduğumuzda, gezegenimizin kütlesi bizi çekerek ayaklarımızın yerde kalmasını  sağlar. Ancak vücudumuzun farklı noktalarında yerçekimi kuvvetini ölçecek olsaydık, bu kuvvetin ayaklarımıza nazaran başımızda biraz daha zayıf olduğunu görürdük. Bunun nedeni sadece başımızın yeryüzü kütlesinden biraz daha uzak olmasıdır.

Dünya ve Ay’la ilgili olarak da benzer bir durum da söz konusudur. Dünya yaklaşık olarak 12.875 km genişliktedir. Yani Dünya’nın Ay’a bakan yüzü, diğer yüzünden 12,875 km daha yakındır Ay’a. Bu yüzden de Ay’ın kütle çekim etkisi Dünya’nın bu yüzünde daha fazla hissedilir.

Bir nesne üzerinde değişiklik gösteren kütle çekimi kuvvetine ‘’ gelgit kuvveti ‘’ veya ‘’ gelgit etkisi ‘’ adı verilir. Güneş Dünya’dan o kadar uzaktır ki, Dünya’nın bir ucundan diğerine olan kütlesel çekim farkı ancak yüzde 0.0017’dir. öte yandan Ay’ın yakın olan kısmının uyguladığı kütle çekim kuvveti çok daha zayıftır ve bu kuvvetin Dünya’nın bir ucundan diğerine yüzde değişim oranı 6,8’dir. Sonuç olarak Güneş’in Dünya ve denizler üzerine uyguladığı gelgit etkisi, Ay’ın uyguladığı etkinin yarısından daha azdır.

Böylece Ay Dünya’nın yörüngesinde hareket ederken, Dünya’nın da dönmesiyle, gezegenimiz ve içindeki denizler değişen gelgit kuvvetine tabi olurlar.

Ay’ın uyguladığı kütle çekimi Dünya’nın kabuğunu birkaç metre deforme eder ve Ay; altındaki denizlerin de birkaç metre yükselmesine neden olur. Dünya dönerken ve bu yükselme karaya vururken, itiş kuvveti hala yüksektir. Deniz kabarır. Sonuç: Yüksek gelgit oluşur. Gelgit yükselmesinden uzakta, başka kıyılardaki yüksekliği ortalamadan düşük sular çekilir. Yani o kıyılarda alçak gelgit yaşanmış olur.

Gezegenin bir tarafından deniz yükseldiğinde, zıt yönünde de yüksek gelgit yaşanması şaşırtıcı bir durumdur. Dünya etrafında dönen Ay, Dünya’yı ve hareket edebilen okyanusları kendine doğru çekerek suları kabartır. Gezegenimizin uzak tarafında ise, Dünya okyanustan geri çekilerek denizin kabarmasına ve yüksek gelgit oluşumuna sebep olur.

Dolunay zamanında veya Ay’ın yüzeyi tamamen kaplanıp karardığında ( yeniay ); Güneş, Dünya ve Ay aynı hizaya geldiklerinde, yüksek gelgitler son derece yüksek ve alçak gelgitler son derece alçaktır. Yüksek ve alçak gelgitler arasındaki oranın en üst düzeye çıktığı bu gelgitler ‘’ su pınarı ‘’ gelgitleridir.