Bilimsel Yasa Ne Demektir?

Duyu- deneyimiz sayesinde, fiziksel dünya hakkında birçok şey öğreniriz. Çevremizde bulunan fiziksel nesneleri, oluşumları, olayları ve hatta kendi bedenimizle bunlar arasındaki ilişkiyi algılarız. Fakat, insan bilgisi sadece yalın gözlemlerle sınırlı değildir.

Bilimsel bilgi olaylar arasında bir düzenliliğin olduğunu fark etmekle başlar. Demir paslanır, fakat altın paslanmaz. Tavuklar yumurtlar, fakat horozlar yumurtlamazlar. Karanlıkta göz bebeklerimiz büyür. Bu tür düzenlilikleri gözlemin iki amacı vardır: Birincisi, merak ve hayret olabilir. İnsan, doğası gereği bilmek ister. İkincisi, bundan daha önemli olanı, elde ettiğimiz bilgilerle ön-deyide ( tahmin ) bulunmak isteriz. Bu sayede bir takım olayları önlemeyi veya kontrol altına almayı başarabiliriz. Demirin oksijenle paslandığını biliyorsak, demirden yapılmış bir aletimizin su veya hava gibi içinde oksijen bulunana ortamlarla temas etmesini önlemeye çalışırız.

Fakat, birçok düzenlilik bazen istisnai sapmalar da gösterir. Bulaşıcı hastalık taşıyan bir kişiyle aynı ortamda bulunanların, söz konusu hastalığa yakalanma olasılığı oldukça yüksektir. Ancak, her zaman böyle olmayabilir. Elli yıl kar yağışı almayan bölgeye elli birinci yıl kar yağabilir. Bilimin asıl amacı istisnası olmayan gerçeklikleri ortaya çıkarmaktadır. Çoğu kez, gerçek bir doğal düzenlilik bulduğumuzu sanırız ama, daha fazla gözlem ve deney yapınca bunun hiç de böyle olmadığını görürüz. ‘’ Su, 100 santigratta kaynar.’’ Ancak bu kaynatma işini yüksek bir yerde yaptığımız aman 100 dereceden daha aşağıda kaynadığını göreceğiz. Bunun nedeninin kaynamanın yapıldığı zamanla, nemlilik oranıyla; gece ve gündüz oluşuyla ilgili değil, basınçla ilgili olduğunu gözlemleyince söz konusu farklılaşmanın nedenini anlayabiliriz. Böyle bir durumda söz konusu sapmaları dışında bırakmak için ‘’ Su deniz seviyesinde 100 santigratta kaynar ‘’ deriz. İşte bu istisnası olmayan bir bilimsel yasadır.

Betimleyici Yasalar ve Normatif Yasalar

Bilindiği gibi ‘’ yasa ‘’ kelimesinin iki farklı anlamı vardır. Hukuk dilindeki kullanımından bahsederken ‘’ yasanın çıkması ‘’, ‘’ yasanın iptali ‘’, ‘’ yasanın ihlali ‘’ gibi ifadeler kullanırız. Hukuk dilinde yasa, normatif, yani, kural koyan anlamındadır. Oysa bilim kural koymaz. Var olan kurallılık durumunu, yani düzenliliğini betimlemeye çalışır. Demek ki, bilimsel yasalar, normatif değil betimleyici yasalardır. Bir sosyoloğun toplum içinde değerleri veya var olan sosyal ilişkiler ağını incelerken yaptığı şey, olanı olduğu gibi betimlemek ve bu betimlediklerinden bazı genellemelere varmaktır. Sosyoloğun amacı, toplumların nasıl yaşaması gerektiğine ilişkin bir şey söylemek değildir. Benzer şekilde, Kepler Yasaları, gezegenlerin nasıl hareket etmesi gerektiğini değil, gerçekte nasıl hareket ettiklerini tanımlar.

Doğa Yasası Nedir? Ne Tür İfadelere Doğa Yasası Diyoruz?

Doğa yasası nedir? Ne tür ifadelere doğa yasası diyoruz? Şimdi bunun koşullarını belirlemeye çalışalım.

1. Yasa, deneysel doğruluğu olan evrensel bir ifade olmalıdır. Bir yasanın evrensel olması demek, her zaman ve mekanda geçerli olması demektir. Bir yasa, bir türün bütün bireylerini veya nesnelerini içine alması gerekir. Belli bir türdeki veya bölgedeki demir parçasının  oksijenle temas ettiğinde paslanacağını söylemek bir yasayı ifade etmez. Söz konusu yasa ‘’ Bütün demir metalleri oksijenle temas ettiğinde paslanır’’ şeklinde evrensel bir dille ifade edilmelidir.
2. Bilimsel yasaların bir özelliği de genelliktir. Genel olma ile evrensel olma çoğunlukla birbirlerine karıştırılır. Evrensel olan önerme genel olmayabilir. Örneğin ‘’ bakır iyi bit ısı iletkenidir’’ önermesi evrensel olmasına karşın genel yasa değildir. Çünkü bu önerme daha geneli içine alacak şekilde ifade edilebilir. Bu nedenle ‘’ Bakır iyi bir iletkendir’’ yasa olmamasına karşın ‘’ Bütün metaller iyi bir ısı iletkenidir’’ önermesi yasadır. Demek ki doğa yasaları, olabildiğince geneli kapsayıcı ifadeler olmalıdırlar.
3. Yasalar deneysel içerikli genellemelerdir. Bilimsel yasaların doğruluklarını ve etkilerini genellikle dış dünyadaki gözlemsel kanıtlarla denetleyebiliriz. Bilimsel yasaların deneysel içerikli olmaları onları bilimsel kuramlardan ayıran bir özelliktir. Kuramların aksine bilimsel yasalar, gözlemsel kanıtlarla kontrol edilebilecek deneysel içeriğe sahiptir. Bir deneysel yasa için doğrudan kanıt elde etmek mümkündür. Elimdeki kalemi bıraktığımda düşmesi, yerçekimi yasasına ilişkin doğrudan ve açıkça görebileceğimiz bir kanıttır. Ancak, atomun yapısına, kozmik ışınlara ilişkin kanıtlarımız doğrudan değil, dolaylıdır. Atomların ve kozmik ışınların varlığının farkına, kuramlar sayesinde varıyoruz.